Participatie? Dat kan niet zonder een mantelzorgvriendelijk werkklimaat

Heidi de Jong en Gretha van der Veer

‘Als ik mantelzorg op de agenda zet, dan trek ik een beerput open’, is een vaak gehoorde opmerking als wij bedrijven kennis laten maken met het thema mantelzorg. Ons antwoord? ‘Ja, dat klopt!’ Mantelzorg geeft onherroepelijk gedoe. Thuis én op het werk. Als adviesbureau op het gebied van combineren van werk en mantelzorg zullen wij de laatste zijn om dat te ontkennen. Medicijnen ophalen voor je zieke moeder in je lunchpauze, tussen de bedrijven door de huisarts bellen met een vraag over je dementerende schoonvader of te laat komen vanwege toestanden met een ernstig ziek kind. Voor bijna een op de vijf werknemers is dit de realiteit. En ja, natuurlijk heeft dat gevolgen. Als het thuis niet lekker loopt, gaat het op het werk ook niet.

Zie hier een voorbeeld

Privé of niet?

Toch vindt bijna een op de vier werkgevers dat zorgtaken van werknemers een privézaak zijn, blijkt uit recent onderzoek van Motivaction.[2] Ze kijken er liever van weg. Onbewust uit onwetendheid over de impact van mantelzorg of bewust omdat ze bang zijn voor de gevolgen. Wat als iedereen zorgverlof wil opnemen? Of andere rechten gaat claimen? Grote vraag is wiens verantwoordelijkheid is het mantelzorgen van medewerkers? Hebben werkgevers hierin een rol te vervullen vanuit een MVO gedachte, invulling van goed werkgeverschap of het managen van risico op (grijs) verzuim en uitval? Of is de medewerker zelf aan zet door transparant te zijn richting werkgever over de mantelzorgsituatie thuis? Ook als dit gemoeid gaat met angst en schaamte? Zegt u het maar. Hoe dan ook, mantelzorg raakt iedere organisatie. En dat zal in de toekomst alleen maar meer worden.

Zwakke schakel

Het effect van de participatiemaatschappij wordt anno 2015 voelbaar: meer zorg, meer werk, meer stress. Tel daarbij de onzekerheid op de arbeidsmarkt op en je begrijpt waarom mantelzorgende werknemers onder hoge druk staan. Uit angst bespreken ze de thuissituatie niet met hun leidinggevenden. Ze vrezen hun baan te verliezen, inkomensachteruitgang of een negatieve impact op hun carrière. Niemand wil als zwakke schakel gezien worden in een bedrijf. Dus zetten werknemers alles op alles om de mantelzorg zoveel mogelijk in hun vrije tijd te verrichten. Tijd om te ontspannen is er niet meer bij. Het gevolg laat zich raden. Het verzuim neemt toe, concludeerde het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Mensen die al twee jaar voor anderen zorgen, zijn vaker langdurig ziek. Een dure kostenpost.

Van bewustwording naar cultuurverandering

De enige oplossing is het creëren van een mantelzorgvriendelijk werkklimaat. We zijn als maatschappij mét elkaar verantwoordelijk voor de groeiende zorgvraag. Werkgevers, gemeenten en werknemers moeten ieder hun rol oppakken. Bewustwording, gespreksvoering en agendering zijn hiermee onlosmakelijk verbonden. De eerste stap is het onderwerp bespreekbaar maken. Werkgevers moeten bekend raken met de problematiek. De gemeente Apeldoorn gaf onlangs het goede voorbeeld. De gemeente stelt in 2015 middelen beschikbaar om ‘ambassadeurs’ van mantelzorg aan te stellen. Bedrijven die ambassadeur zijn, zetten het onderwerp stevig op de agenda en kijken naar oplossingen. Ook bespreken zij het thema met andere bedrijven. Als regisseur in het sociaal domein hebben gemeenten hierbij een belangrijke faciliterende rol. Een rol die veel gemeenten ook op zich nemen. Zo adviseren wij gemeenten met het invoeren van een mantelzorgvriendelijk werkklimaat in de regio.

Breng de problematiek in kaart

Uiteraard is ook het bedrijfsleven aan zet. Wij pleiten ervoor dat bedrijven de problematiek onder ogen zien. De praktijk is uiteraard genuanceerd. Veel bedrijven hebben hun medewerkers al in beeld die mantelzorgtaken verrichten. In de praktijk komen we echter ook tegen dat werkgevers het aantal mantelzorgende werknemers ernstig onderschatten. Een realistische blik is nodig. Ga het gesprek aan met werknemers, laat onderzoek doen. Hoeveel werknemers zitten in een spagaat dankzij de combinatie werk en zorg?

Keep it simple

Door het tijdig stellen van de juiste vragen, alert zijn op privéomstandigheden en het scheppen van een goede, open werksfeer valt veel verzuim door mantelzorg te voorkomen. Werknemers met mantelzorgtaken zijn opgelucht als het onderwerp op het werk bespreekbaar wordt. Hebben ze stress van de combinatie werk en zorg, wat doet het met hun concentratie, verzuimen ze erdoor? Door al deze zaken open en eerlijk te bespreken, ontstaat een klimaat waarin samen wordt gekeken naar een oplossing. Structurele oplossingen, die niet duur hoeven te zijn, is onze ervaring. De winst zit hem in de eenvoud, zoals flexibele werktijden, de inzet van een werkzorgadviseur of een cursus, die de balans tussen werk en mantelzorg stimuleert.

Blijf in gesprek

Blijvend in gesprek zijn – dat is de sleutel. Want soms is een oplossing die ideaal leek, achteraf toch niet zo werkbaar. We geven een voorbeeld uit onze praktijk. Een mannelijke werknemer in de zorg heeft een drugsverslaafde volwassen dochter. Zij woont nog thuis. Elke avond gaat zij op stap en zet de boel op stelten. De medewerker wil daarom graag zijn wisseldiensten kwijt, zodat hij ’s avonds bij haar thuis kan zijn. Hij krijgt van zijn begripvolle werkgever vrijstelling van avonddiensten. Toch resulteert dit niet in een oplossing. De verslaafde dochter blijft voor problemen zorgen. Om tot een goede aanpak te komen, is het essentieel om in kaart te brengen welke (gespecialiseerde) hulp daadwerkelijk nodig is. Vervolgens is het zaak regelmatig gezamenlijk te reflecteren en vinger aan de pols te houden. Op die manier kun je tijdig bijsturen als geplande oplossingen niet blijken te werken.

Win-win

Dankzij de inzet van mantelzorgers voor hun naasten kunnen kwetsbare mensen zo lang mogelijk zelfstandig blijven. En hoeft er minder een beroep te worden gedaan op duurdere professionele hulp. Gemeenten hebben er dus veel belang bij dat mantelzorgers hun taken blijven vervullen. En werkgevers die medewerkers actief ondersteunen bij de mantelzorg, krijgen daar enorm veel loyaliteit voor terug. Medewerkers blijven productiever en geconcentreerder, voelen zich meer erkend en gezien en profiteren van de verbetering van het werkklimaat. Ze zijn duurzaam inzetbaar. Een win-win voor alle partijen. Dus een beerput open

Heidi de Jong en Gretha van der Veer van adviesbureau Jong en Veer bieden expertise, begeleiding en advies aan werkgevers, werknemers en gemeenten.
E-mail: info@jongenveer.nl

[1] Heidi de Jong en Gretha van der Veer van adviesbureau Jong en Veer bieden expertise, begeleiding en advies aan werkgevers, werknemers en gemeenten.
E-mail: info@jongenveer.nl

[2] Rapport ‘Zorgen voor anderen’ Motivaction, december 2014

[3] Rapport ‘Concurrentie tussen mantelzorg en betaald werk’, Sociaal Cultureel Planbureau, maart 2015.